گلچین ضرب المثل های فرانسویE F G H I J
Elève le corbeau, il te crèvera les yeux
Bring up a raven and he will peck out your eyes
کلاغی را بپرور تا که چشمت را برون آرد
En fin les renards se trouvent chez le pelletier
Foxes come at last to the furrier’s
بالأخره گذر روباه ها به دکان پوستین دوز می افتد
En forgeant on devient forgeron
By working in the smithy one becomes a smith
با کار در آهنگری مردی شود آهنگری
En grand fardeau n’est pas l’acquêt
The greatest burdens are not the gainfullest
بزرگ ترین بارها سودمندترینشان نیستند
En la cour du roi chacun y est pour soi
At the king’s court every one for himself
به دربار هر کس به فکر خود است
En la maison du ménétrier chacun est danseur
In the fiddler’s house every one is a dancer
در سرای ویولن زن همگی رقاص اند
En mariage trompe qui peut
In marriage cheat who can
هرکه توانست سر ازدواج
شیره بمالد به سر دیگری
Ennemi ne s’endort
An enemy does not sleep
یک دشمن نمی خوابد
En peu d’heure Dieu labeure
God’s work is soon done
کار خدا زود به سر می رسد
En sûreté dort qui n’a que perdre
He sleeps securely who has nothing to lose
هر کسی چیزی ندارد بهر باخت
طعم خوب خواب خوش را او شناخت
Entre deux selles le cul à terre
Between two stools the breech comes to the ground
مابین دو چارپایه باسن
افتد به زمین به نحو احسن
Entre promettre et donner doit-on marier sa fille
Between promising and giving a man should marry his daughter
بین وعده تا عمل کردن به آن
مرد باید دخترش را شو دهد
Est assez riche qui ne doit rien
He is rich enough who owes nothing
اگر مرد دینی به گردن ندارد
به اندازۀ کافی او مایه دار است
Evêque d’or, crosse de bois; crosse d’or, évêque de bois
Golden bishop, wooden crosier; wooden bishop, golden crosier
اسقف زرین، عصای چوبین؛ اسقف چوبین، عصای زرین
Faire de nécessité vertu
To make a virtue of necessity
از ضرورت یک فضیلت ساختن
Faire des châteaux en Espagne
To build castles in the air
کوشک هایی در هوا ساختن
Faire d’une pierre deux coups
To make two hits with one stone
با یک سنگ دو نشان زدن
Faisant son office la balance, d’or ni de plomb n’a connaissance
The balance in doing its office knows neither gold nor lead
ترازو چون سر کارش نشیند
میان سرب و زر فرقی نبیند
Fais ce que dois, advienne que pourra
Do what you ought, come what may
تو آن کار را کن که باید کنی
بهل حاصلش هرچه خواهد شود
Femme, argent, et vin, ont leur bien et leur venin
Women, money, and wine have their balm and their harm
پول و مشروب و زن چو در کارند
درد و درمان خویش را دارند
Femme et melon à peine les connaît-on
A woman and a melon are hard to choose
سوا کردن زن و هندوانه کار سختی است
Femme qui beaucoup se mire peu file
A woman who looks much in the glass spins but little
آن زن که در آیینه زیادی نگرد
کم تر سر دوک خویش نخ می ریسد
Femme rit quand elle peut, et pleure quand elle veut
A woman laughs when she can, and weeps when she pleases
زنه وقتی بتونه می خنده
موقعی که براش ممکن شه
چه زمون آب غوره می گیره؟
تا که میل مبارکش بکشه
Femme sotte se cognoit à la cotte
A foolish woman is known by her finery
یک زن بی عقل را با زرق وبرقش می شناسند
Fi de manteau quand il fait beau
Fie upon a cloak in fair weather
تفو بر ردایی به نیکو هوایی
Fille oisive, à mal pensive
A girl unemployed is thinking of mischief
در سر دختری که بیکار است
هوس فتنه است و آزار است
Fin contre fin
Diamond cut diamond
الماس الماس را می برد
Force n’a pas droit
Might knows no right
قدرت هیچ حقی را به رسمیت نمی شناسد
Fou qui se tait passe pour sage
The fool who is silent passes for wise
احمق ساکت را عاقلی پندارند
Gâter une chandelle pour trouver une épingle
To burn out a candle in search of a pin
در جست وجوی سوزنی شمعی را تا ته سوزاندن
Goutte à goutte emplit la cuve
Drop by drop fills the tub
قطره قطره طشت را پر می کند
Goutte à goutte la pierre se creuse
Drop by drop wears away the stone
قطره قطره سنگ را می ساید
Graissez les bottes d’un vilain, il dira qu’on les lui brûle
Grease a churl’s boots and he’ll say you are burning them
چکمه های یک غربتی را واکس بزن تا بگوید داری آن ها را می سوزانی
Grand parleur grand menteur
A great talker is a great liar
یک وراج بزرگ یک دروغگوی بزرگ است
Grands oiseaux de coutume sont privés de leurs plumes
Fine birds are commonly plucked
پروبال لطیف و زیبا را
غالباً می کَنند آدم ها
Grand vanteur, petit faiseur
Great boaster, little doer
لافزن بزرگ، عمل کنندۀ کوچک
Grosse tête, peu de sens
Big head, little wit
سر گنده و عقل کوچک
Habille-toi lentement quand tu es pressé
Dress slowly when you are in a hurry
آنگاه که تو شتاب داری
آهسته لباس بر تنت کن
Hardiment heurte à la porte qui bonne nouvelle y apporte
He knocks boldly at the door who brings good news
خوش خبر گستاخ بر در می زند
Hâtez-vous lentement
Hasten leisurely
آسوده شتاب کن
Heureux commencement est la moitié de l’”oeuvre
Well begun is half done
کار را خوب اگر شروع کنی
گوییا نصف آن تمام شده
Homme assailli à demi vaincu
A man assailed is half overcome
هر کسی یورش بیارد نیمه پیروز است
Homme chiche jamais riche
A stingy man is always poor
مرد کنس همیشه فقیر است
Homme matineux, sain, alègre, et soigneux
The early riser is healthy, cheerful, and industrious
هر کسی صبح زود بیدار است
سالم و بانشاط و پرکار است
Homme ne connaît mieux la malice que l’abbé qui a été moine
No man understands knavery better than the abbot who has been a monk
هیچ مردی بهتر از آبوتی که قبلاً راهبی بوده معنی رذالت را نمی داند
(آبوت: رییس راهبان، راهب بزرگ)
Honneur fleurit sur la fosse
Honour blossoms on the grave
بر گور شکوفه می کند عز و شرف
Il a battu les buissons et un autre a pris les oisillons
He beat the bushes and another caught the birds
او بوته ها را کوبید و دیگری پرنده را گرفت
Il a beau se lever matin qui a le renom de dormir la grasse matinée
It is in vain for a man to rise early who has the repute of lying in bed all the morning
چنانچه کسی شهرۀ شهر شد
که تا لنگۀ ظهر بیدار نیست
سحرخیزی اش کار بیهوده ای است
Il advient souvent en un jour ce qui n’advient en cent ans
That often happens in a day which does not happen in a hundred years
غالباً در یک روز اتفاقی می افتد که در صد سال هم نمی افتد
Il a mangé son blé en herbe
He has eaten his corn in the blade
غله اش را در غلافش خورده است
Il a mis tous ses ”oeufs dans un panier
He has put all his eggs into one basket
همۀ تخم مرغ هایش را
داخل یک سبد گذاشته است
Il attend que les alouettes lui tombent toutes rôties dans le bec
He expects that larks will fall ready roasted into his mouth
انتظار دارد چکاوک ها بریان در دهانش بیفتند
Il cherche son âne et il est monté dessus
He looks for his ass and sits on its back
او به دنبال خرش می گردد و سوارش می شود
Il est avis au renard que chacun mange poules comme lui
The fox thinks everybody eats poultry like himself
چنین فکری اندر سر روبه است
که چون وی همه ماکیان می خورند
Il est avis à vieille vache qu’elle ne fût oncques veau
It is the old cow’s notion that she never was a calf
خیالی گاو پیر ما نموده
که او گوساله ای هرگز نبوده
Il est bien aisé d’aller à pied quand on tient son cheval par la bride
It is pleasant enough going afoot when you lead your horse by the bridle
اگر باشد افسار اسبت به دست
پیاده روی کار مطبوعی است
Il est bien fou qui s’oublie
He is a great fool who forgets himself
هر کسی از یاد خود غافل شود خیلی خر است
Il est comme le chien du jardinier, qui ne mange point de choux, et n’en laisse pas manger aux autres
He is like the gardener’s dog, who don’t eat cabbages and will let no one else eat them
اوست مانند سگ یک باغبان
نه کلم ها را خود او می خورد
نه گذارد تا خورندش دیگران
Il est dit habile, qui fraude ami et pile
He is called clever who cheats and plunders his friend
کسی که دوست خود را فریبد و چاپد
محقق است که وی را زرنگ می خوانند
Il est du naturel du chat, il retombe toujours sur ses pieds
He is like a cat, he always falls on his feet
مثل یک گربه است، همواره
روی پاها فرود می آید
Il est trop tard de fermer l’écurie quand les chevaux sont pris
It is too late to lock the stable-door when the steeds are stolen
وقتی که اسب ها را دزدیده اند، دیگر برای قفل کردن در اصطبل خیلی دیر است
Il fait bien mauvais au bois quand les loups se mangent l’un l’autre
Very hard times in the wood when the wolves eat each other
گرگ ها گر یکدگر را می خورند
توی جنگل روزگار سختی است
Il fait bon battre l’orgueilleux quand il est seul
It is good to beat a proud man when he is alone
اگر کتک بزنی عن دماغ را چه بجاست
علی الخصوص زمانی که یکه و تنهاست
(او به خاطر غرورش قضیه را به کسی نخواهد گفت)
Il fait toujours bon tenir son cheval par la bride
It is always well to keep hold of your horse’s bridle
کلهم افسار اسبت را بگیری بهتر است
Il faut amadouer la poule pour avoir les poussins
To get the chicks one must coax the hen
برای برداشتن جوجه ها آدم باید دم مرغ را ببیند
Il faut avaler les pilules sans les mâcher
Pills must be swallowed without chewing
قرص ها را بی جویدن قورت باید داد
Il faut battre le fer tandis qu’il est chaud
Strike while the iron is hot
تا که آهن تفته است آن را بکوب
Il faut bien laisser le jeu quand il est beau
It is well to leave off playing when the game is at its best
بهترین وقت رها کردن بازی وقتی است که روی دور برد هستی
Il faut casser la noix pour manger le noyau
He that would eat the kernel must crack the nut
او که میل مغز بادامی کند
باید اول پوستش را بشکند
Il faut être enclume ou marteau
One must be either anvil or hammer
آدم یا باید سندان باشد یا چکش
Il faut faire ce qu’on fait
What you are doing do thoroughly
هرچه داری می کنی تا ته بکن
Il faut gratter les gens par où il leur démange
Scratch people where they itch
آن جای مردم را که می خارد بخاران
Il faut hurler avec les loups
One must howl with the wolves
زوزه باید کشید با گرگان
Il faut laisser l’enfant morveux plutôt que lui arracher le nez
It is better to leave the child’s nose dirty than wring it off
اگر کثیف بماند دماغ یک بچه
از آن به است که آن را ز بیخ و بن بکنی
Il faut louer la mer et se tenir en terre
Praise the sea, and keep on land
دریا را ستایش کن و روی ساحل بمان
Il faut que tout le monde vive
Everybody must live
همه باید که زندگی بکنند
Il faut reculer pour mieux sauter
One must step back to make the better leap
آدم باید چند قدم عقب برود تا بتواند بهتر بپرد
Il faut se défier d’un ennemi réconcilié
Beware of a reconciled enemy
جداً از دشمنی بپرهیزید
کز در دوستی درآمده است
Il faut tondre les brebis et non les écorchier
Shear the sheep but don’t flay them
پشم گوسفندان را بچین، اما پوستشان را نکن
Il faut tourner sept fois sa langue dans sa bouche avant de parler
Turn your tongue seven times before speaking
قبل از حرف زدن هفت بار زبانت را بچرخان
Il ne faut pas enseigner les poissons à nager
Don’t teach fishes to swim
شنا کردن به ماهی ها نیاموز
Il ne faut pas lier les ânes avec les chevaux
Asses must not be tied up with horses
الاغان را نباید در کنار اسب ها بست
Il ne faut pas se moquer des chiens qu’on ne soit hors du village
Don’t snap your fingers at the dogs before you are out of the village
پیش از آن کز روستا خارج شوی
بهر سگ ها مطلقاً بشکن نزن
Il ne faut pas s’en rapporter à l’étiquette du sac
Don’t rely on the label of the bag
به برچسب یک کیسه دل خوش نکن
Il ne faut pas vendre la peau de l’ours avant de l’avoir mis par terre
Never sell the bearskin till you have killed the bear
پیش از آنی که خرس را بکشی
پوستش را به هیچ کس نفروش
Il ne faut point parler de corde dans la maison d’un pendu
Never speak of a rope in the house of one who was hanged
در خانۀ مردی که به دارش زده اند
از بند و طناب هیچ حرفی نزنید
Il ne faut point se dépouiller avant de se coucher
Do not strip before bedtime
پیش از آنی که وقت خواب آید
جامۀ خویش را ز تن نکنید
Il ne faut que tourner le dos à Dieu pour devenir riche
To grow rich one has only to turn his back on God
برای ثروتمند شدن آدم فقط باید به خدا پشت کند
Il ne faut qu’une brebis galeuse pour gâter tout le troupeau
One scabby sheep is enough to spoil the whole flock
گوسفندی گر به تنهایی بس است
تا تمام گله ای را گر کند
Il ne perdra pas l’avoine faute de brailler
He will not lose his oats for want of braying
بهر خودداری اش ز عر زدنی
از جو خویشتن نمی گذرد
Il n’est orgueil que de pauvre enrichi
There is no pride like that of a beggar grown rich
غروری چون غرور آن گدایی
که ثروتمند گشته نیست جایی
Il n’est pas échappé qui traîne son lien
He is not escaped who drags his chain
او که زنجیر خودش را در پی اش
می کشاند، کاملاً نگریخته
Il n’est pas si diable qu’il est noir
He is not so much of a devil as he is black
آن قدری که سیاه است شیطان صفت نیست
Il n’est pire eau que l’eau qui dort
There is no worse water than that which sleeps
هیچ آبی بدتر از یک آب خوابالوده نیست
Il n’est pire sourd que celui qui ne veut pas entendre
None so deaf as he that won’t hear
هیچ فردی شبیه انسانی
که نخواهد که بشنود کر نیست
Il n’est point de belles prisons ni de laides amours
Never seemed a prison fair or mistress foul
هیچ زندانی قشنگ و هیچ محبوبی پلشت
در ضمیر و دیدۀ هیچ آدمی ظاهر نگشت
Il n’est rien si bien fait où l’on ne trouve à redire
There is nothing so well done but may be mended
هیچ چیزی نه چنان عالی و کامل کاری است
که توان گفت دگر قابل اصلاحی نیست
Il n’est secret que de rien dire
The only way to keep a secret is to say nothing
تنها روش حفظ و نگهداری راز
ناگفتن آن راز بُود از آغاز
Il n’est si bon charretier qui ne verse
The best driver will sometimes upset
بهترین کالسکه ران هم گاه گاه
می زند کالسکه را چپ می کند
Il n’est si grand dépit que de pauvre orgueilleux
There is no spite like that of a proud beggar
هیچ لجبازی چنان لجبازی مرد گدای عن دماغی نیست
Il n’y a cheval si bon qui ne bronche
It is a good horse that never stumbles
اون اسبی خوب و به دردبخوره که هیچ وقت سکندری نخوره
Il n’y a ni rime ni raison
There’s neither rhyme nor reason
نه منطق در آن هست و نه قافیه
Il n’y a pas de gens plus affairés que ceux qui ne font rien
None so busy as those who do nothing
هیچ کس پرمشغله تر از کسانی نیست که هیچ کاری نمی کنند
Il n’y a pas de miroir au monde qui ait jamais dit à une femme qu’elle était laide
There never was a looking-glass that told a woman she was ugly
هنوز آیینه ای در کل هستی
به یک خانم نگفته زشت هستی
Il n’y a point d’amour sans jalousie
There is no love without jealousy
هیچ عشقی بی حسادت نیست
Il n’y a point de héros pour son valet de chambre
No man is a hero in the eyes of his valet
هیچ مردی از نگاه نوکرش یک قهرمان نیست
Il n’y a point de petit ennemi
There is no such thing as an insignificant enemy
چیزی به اسم دشمن ناچیز و بی ارزش نداریم
Il n’y a que la première bouteille qui est chère
It is only the first bottle that is dear
فقط بطری اول گران است
Il n’y a que le premier pas qui coûte
The first step is all the difficulty
گام اول همۀ دشواری است
Il n’y a que les honteux qui perdent
It is only the bashful that lose
فقط خجالتی ها می بازند
Il n’y a qu’heur et malheur en ce monde
All is luck or ill luck in this world
در این دنیا فقط شانس است و بدشانسی
Il n’y a rien de fait tant qu’il reste à faire
Nothing is done while something remains undone
تا که کار نکرده ای مانده
هیچ کاری نکرده اید هنوز
Il n’y a rien si hardi que la chemise d’un meunier
Nothing so bold as a miller’s shirt
هیچ چیزی باشهامت تر از پیراهن یک آسیابان نیست
(چون هر روز صبح خرخرۀ یک دزد را می چسبد)
Il n’y a si grand jour qui ne vienne pas a vêpres
No day so long but has its evening
هیچ روزی بلند نیست چنان
که نیاید غروب در پی آن
Il n’y a si méchant pot qui ne trouve son couvercle
There is no pot so bad but finds its cover
دیگ اگر هرچقدر باشد بد
دری از بهر خویش می یابد
Il n’y a si petit buisson qui n’ait son ombre
There is no bush so small but casts its shadow
هیچ بوته ای آن قدر کوچک نیست که سایه ای نیندازد
Il n’y eut jamais bon marché de peaux de lions
Lion-skins were never had cheap
هیچ موقع پوستین شیرها ارزان نبوده
Il porte le deuil de sa blanchisseuse
He wears the mourning of his washerwoman
لباس عزای زن رختشوی خودش را به تن کرده است
Il tombe sur le dos et se casse le nez
He falls on his back and breaks his nose
به پشت می افتد و دماغش می شکند
Il vaut mieux avoir affaire à Dieu qu’à ses saints
It is better to have to do with God than with his saints
همان بهتر که سروکارت با خدا بیفتد تا با قدیس های او
Il vaut mieux être fou avec tous que sage tout seul
Better be mad with all the world than wise alone
بهتر است با همۀ دنیا دیوانه باشی تا این که به تنهایی عاقل باشی
Il vaut mieux être marteau qu’enclume
It is better to be the hammer than the anvil
به که چکش شویم تا سندان
Il vaut mieux faire envie que pitié
Better to be envied than pitied
بهتر است به آدم حسادت کنند تا ترحم
Il vaut mieux plier que rompre
It is better to bend than break
خم شدن بهتر از شکستن ماست
Il vaut mieux trébucher une fois que toujours chanceler
Better to stumble once than be always tottering
یک دفعه سکندری اگر که بخوری
به زان که تلوتلو خوری در همه عمر
Il y a des hochets pour tous les ages
There are toys for all ages
برای هر سنی اسباب بازی هایی هست
Il y a plus de fols acheteurs que de fols vendeurs
There are more foolish buyers than foolish sellers
خریداران احمق از فروشندگان احمق بیش ترند
Il y a remède à tout fors à la mort
There is a remedy for everything but death
به جز مرگ، هر چیز را چاره ای است
Jamais bon chien n’aboie à faux
A good dog never barks at fault
یک سگ خوب هرگز اشتباهی پارس نمی کند
Jamais chapon n’aima géline
Never did capon love a hen
حاشا که یکی خروس اخته
دلبستۀ مرغی شده باشد
Jamais coup de pied de jument ne fit mal à un cheval
A kick from a mare never hurt a horse
لگدی ز مادیانی
ابداً به نره اسبی
نرسانده او زیانی
Jamais grand nez n’a gâté joli visage
A big nose never spoiled a handsome face
کی دماغ گندۀ بدشکل فرد
روی زیبا را به کل بی ریخت کرد
Jamais honteux n’eut belle amie
Faint heart never won fair lady
دلک دلبرکی زیبا را
مرد بزدل نتواند ببرد
Jean a étudié pour être bête
John has been to school to learn to be a fool
ژان زمانی به مدرسه رفته
تا بیاموزد ابلهی باشد
Je ne vis oncques riche muet
I never saw a silent rich man
من به عمرم ندیده ام جایی
آدم کم صدای دارایی
Jeux de mains jeu de vilains
Manual jokes are clown’s jokes
شوخی های دستی شوخی های دلقک هاست
برگرفته از کتاب گلچین ضرب المثل های فرانسوی؛ گزینش و ترجمه: مهدی احمدی
40 ضرب المثل ایتالیایی